Op 1 september 2021 werd het archief van Elize Scharten aan de afdeling Protestants Erfgoed van de universiteitsbibliotheek VU overgedragen als nieuw binnengekomen archief (NBA) nummer 61. Prof.dr. Cees van der Laan, hoogleraar Pentecostalisme, had een toegang op het archief gemaakt, en ook deze ontvingen wij. Na een bewerking door de conservator Jasmijn Vervloet, vervolgens aan mij de eervolle taak om de stukken van inventarisnummers te voorzien en foto’s die los lagen in de fotoalbums in zuurvrij papier te wikkelen. Het archief, dat drie dozen groot is, is zeer uitgebreid beschreven. Aanvullende informatie in voetnoten en bijlagen plaatsen de stukken in een goede context. Een droom voor elke onderzoeker.
Ik heb bedenkingen bij zending en missie. En toch wil ik aandacht besteden aan dit archief omdat het goed laat zien hoe het was om in de eerste helft van de twintigste eeuw de wereld over te reizen. Wat trof ik daarover in het archief aan? En wat heeft Tao met Evangelie te maken?
Het eerste wat je meeneemt op een buitenlandse reis is een paspoort, en dit archief bevat verschillende exemplaren. Een van de mooiste is een vel papier, iets groter dan A3-formaat, uitgegeven door het consulaat-generaal der Nederlanden voor Zuid-China in Hongkong. Op 2 november 1929 ondertekenden Elize en de consul-generaal M.J. Quist ‘voor de reis in de provincies Yunnan, Szechuan en Kweichow’. Hiermee kreeg Elize toestemming om gedurende twee jaar in deze provincies een reis te maken. Een paarskleurige zegel in de hoek links onder met twee gelijkkleurige stempels laten zien dat de kosten hiervoor 1 gulden bedroegen, omgerekend ongeveer € 8,50 vandaag de dag.
Bij verre reizen horen foto’s. Het archief bevat fotoboeken (inventaris nummers 15-17) waarin knipsels zijn ingeplakt. Een knipsel met zwart-wit foto uit 1928 uit Spade Regen, een tijdschrift waarin Elize ook publiceerde, maakte een bijzondere indruk op mij. Met de hand is geschreven ‘De vlucht uit China – 27 April uit Likiang vertrokken. 1927’. Een onderschrift bij één foto vermeldt het volgende:
‘“IN GEVAREN VAN RIVIEREN.”
Op den terugtocht uit China moesten onze zendingszusters de Mekong-rivier oversteken. Nadat zij zelf den overtocht volbracht hadden, ging de schuit terug om de paarden te halen. Juist toen men van den oever afvoer, begonnen deze beesten zoo te steigeren, dat men vreesde voor het omslaan der boot. De zusters wierpen zich op de knieën, en baden voor het behoud der dieren, welke gebed God genadiglijk verhoorde. Hadden ze toen de paarden verloren, dan waren ze, menschelijkerwijze gesproken, wellicht nimmer ons teruggekeerd.’
Elize hield een dagboek bij, iets wat ik zelf ook gedaan heb tijdens een reis naar het verre oosten. Dat deed zij ook in de jaren dat zij ver van huis was. Het archief bevat zeven dagboeken waaronder één schrift met aantekeningen over ‘Thibet’. Hierin doet zij verslag over het land, de weersgesteldheid, de bewoners, handel en nijverheid en het Boeddhistische geloof. Over dat laatste schrijft zij het volgende naar aanleiding van een bezoek aan een klooster in Shigatse:
‘De lama’s, de monniken lezen hard op uit de heilige boeken, die op kleine lessenaartjes voor hen liggen. Zij houden daarbij in de ene hand een beeldje, de “dordje”, het zinnebeeld van de kracht en in de andere hand, een bel, die zij nu en dan luiden.
Het licht is zeer schaarsch in de ruimte en even mystisch als overal in de gebouwen van Tasji [Lhungpo]’.
Wat reizigers meestal niet doen tijdens een reis naar een ver buitenland, is de eerste zijn om een Bijbelboek vanuit het Nederlands naar een inheemse taal te vertalen. Elize Scharten deed dat wel. Zij vertaalde onder meer het Markus-evangelie in de Na-hsie (of Nashi/Nahki) taal. De Nashi is een etnische groep die in het gebied van de uitlopers van de Himalaya woont in het noordwestelijke deel van de provincie Yunnan en het zuidwestelijke deel van de provincie Sichuan. Yunnan en Szechuan waren twee van de provincies waar de consul-generaal van Hongkong Elize toestemming voor gegeven had om naartoe te reizen.
Om terug te keren naar de titel van deze column: er zijn veel betekenissen te geven aan het woord ‘Tao’. Een definitie is ‘de weg’. Elize Scharten heeft diverse wegen bewandeld: de weg over zee en land naar het verre oosten, met paarden en bagage over de Mekong rivier, en in geschrift door een weg te banen voor de introductie van het evangelie aan hen die in de schaduw van de Himalaya woonden. Met deze column heb ik getracht haar wegen te beschrijven aan de hand van dit boeiende archief waarin Tao en Evangelie elkaar ontmoeten. De plaatsingslijst van dit archief, met archiefnummer 1180, wordt op termijn op www.hdc.vu.nl geplaatst.
Dagmare Houniet
Afbeelding: Het paspoort dat in 1929 aan Elize Scharten in Hongkong werd afgegeven.
